Қазақстанның Биологиялық ғылымдары 2022 №3

Аңдатпа

Жанбол Жилбаев

ПАВЛОДАР ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ БАСҚАРМА ТӨРАҒАСЫ-РЕКТОРЫНЫҢ ҚҰТТЫҚТАУ СӨЗІ

 жүктеу

С.Ж. Кабиева Д.Д. Есжанова М.Ж. Байтемирова

10.52301/1684-940X-2022-3-10-19

Гуманитарлық және техникалық бөлімдегі жасөспірім ұлдарды физикалық және психофизиологиялық ерекшеліктерін салыстырмалы талдау

Мақалада гуманитарлық және техникалық бөлімдегі жасөспірім ұлдардың физикалық және психофизиологиялық ерекшеліктері зерттеледі. Гуманитарлық және техникалық ойлау түрлерін салыстыру көрсетілді. Антропометриялық және психофизиологиялық ерекшеліктерді анықтау әдістерін қолдана отырып, автор техникалық және гуманитарлық ойлау типі болашақ мамандықты таңдауға әсер ететінін айтады. Мақаланың негізгі бөлімінде көпсалалы колледждің әртүрлі бөлімдерінде оқитын жасөспірім ұлдардың ерекшеліктерінің сипаттамасы мен ықтимал болатын себептері берілген. Олардың физикалық айырмашылықтары сипатталған. Темперамент, невротизм, ойлау түрі және мидың функционалды асимметриясында кездесетін айырмашылықтар талданды. Сондай-ақ, ақыл-ой типі ұлдардың эмоционалды жағдайына қалай әсер етедіндігі қарастырылады. Мақалада, ойлау түрін талдауға негізделген анализ нәтижесінде техникалық бөлімнің жастары логикаға бейім екендігі көрсетілген. Гуманитарлық бөлімнің жасөспірім ұлдары анағұрлым креативті екендігі айтылады. Қорытынды бөлімде жастар миының функционалды асимметриясы олардың эмоционалды жағдайы мен ойлау түріне әсері қысқаша түсіндіріледі

Түйінді сөздер: техникалық ойлау, гуманитарлық ойлау, темперамент түрі, невротизм, мидың функционалды асимметриясы

Б.З. Жумадилов А.К. Жолдасбекова

10.52301/1684-940X-2022-3-20-29

Ертіс флористикалық аймағындағы Fabaceae тұқымдасын, оның экологиясы мен биологиясын зерттеу

Ертіс флористикалық аймағының Fabaceae тұқымдасы бойынша көпжылдық материалдар алғаш рет жинақталған. Ертіс флористикалық аймағының флорасы селективті үлгілерді талдау әдісімен қатар бағдаржолдық әдіс көмегімен егжей-тегжейлі зерттелді. Ертіс флористикалық аймағында 14 туысқа жататын Fabaceae тұқымдасының 40 түрі тіркелген. Бұл – зерттеу барысында және табиғи ценоздар жайлы әдебиеттерде келтірілген бұршақ тұқымдасының барлық өкілдері. Далалық зерттеулер кезінде түрлердің экологиялық сипаттамалары зерттелді. Ертіс флористикалық аймағы флорасының тіршілік формаларына жасалған талдау мұнда шөптесін өсімдіктердің кең таралғанын көрсетеді. Таксономиялық құрылымға жасалған талдау флораның ксерофитизация процесі нәтижесінде күрделі өзгерістерге ұшырайтындығын көрсетеді. Жергілікті флораның нақты топтарында болып жатқан процестің сипаты оған баға беруге және болашақта өзгеру тенденцияларын бақылауға мүмкіндік береді.

Түйінді сөздер: флора, Ертіс, түр, туыс, тұқымдас, Fabaceae, бұршақ тұқымдас

Р.В. Янко

10.52301/1684-940X-2022-3-30-38

Тамақтанудың азаюының негізі егеуқұйрықтардың морфофункционалдық жағдайына әсері

Ұйқы безіндегі морфофункционалды өзгерістерге, әсіресе оның экзокриндік бөлігіне тамақ өнімдері әсері туралы әдеби деректер Біздің жұмысымыздың мақсаты тамақ өнімдері ұшырағаннан кейін ересек егеуқұйрықтардың эксо мен эндокриндік бөлігіндегі морфологиялық өзгерістерді және эндокриндік бөлігін зерттеу болды. Науқастың егеуқұйрықтары азық-түлік диетасын алды, бұл салмақпен 30% төмендеді. Суға қол жеткізу тегін болды. Тәжірибенің ұзақтығы 28 күн болды. Егеуқұйрықтар жеңіл эфир анестезиясы бойынша жарияланды. Ұйқы безінің орталық бөлігінен (бездің денесі), гистологиялық препараттар стандартты әдістеме бойынша жүргізілді. Гландың морфометриясы j компьютерлік бағдарламасын пайдаланып сандық суреттерге жасалды. Тамақ өнімдері, акиналдың ауданы, экинустың ауданы, экинустың ауданының экзокриндік бөлігінде экзокриннің экзокриндік бөлігінде экзокриноциттер ядролары көбейді, ядролардың саны, ядролық-цитоплазмалық қатынас саны және акин эпителийінің биіктігі , ұлғайды. Тәжірибелік егеуқұйрықтардың бездерінің эндокриндік бөлігінде, атап айтқанда, морфологиялық өзгерістер болды, атап айтқанда: оның салыстырмалы ауданы (108% -ға) Сондай-ақ, олар өздеріне орналастырылған, эндокриноциттердің жоғарылауы (55%). Сондай-ақ, осы жануарлардың бездерінде Интернационалдтық және күшейтілген тіндердің енінің төмендеуі 28% -ға төмендеді, бұл метаболизмнің шығуы үшін жағдайды жақсартады. Осылайша, температурадан тысқұйрықтың әсері ұйқы бездерінің егеуқұйрықтарының экзокринді және эндокринінің (үлкен дәрежеде) белсенділігін арттырудың морфологиялық белгілерінің пайда болуымен қатар жүрді. Түйінді сөздер: тамақ өнімдері, ұйқы безі, морфометриялык.

К.М. Аубакирова Г.А. Шалахметова С.А. Ашимов М.С. Кулатаева С.Ж. Сатканов З.А. Аликулов

10.52301/1684-940X-2022-3-39-49

Теңіз аквапоникасында солерос галофиттерін (Salicornia) пайдалану келешегі

Қазақстанда балықты тұтыну өте төмен деңгейде қалып отыр, бұл сапалы балық өнімдеріне қол жеткізудің қиындығына байланысты болуы мүмкін. Балық өнімдерінің сенімді көздерінің бірі-акваөсіру нысандары. Аквакультура үшін теңіз суын тиімді пайдалануға болады. Теңіз аквакультурасының (марикультураның) жер үсті жүйелері балық өнімдеріне деген сұранысты қанағаттандыруда үлкен маңызға ие болуы мүмкін. Тұзды сулардың рециркуляциясы бар аквакультура жүйелерінің дамуы азот қосылыстарының көп мөлшері жиналатын тұзды Ағынды суларды тиімді тазарту тәсілдерінің жоқтығымен шектеледі. Судағы улы аммоний азотының мөлшері оның ластану деңгейінің көрсеткіші болып табылады. Тұз-жинақтайтын галофит солерос (Salicornia) өзінің физиологиялық сипаттамаларының арқасында жасанды тұйық теңіз аквапоникасында өсіру үшін перспективалы үміткер болып табылады. Тұзды ортада аммоний тұзының жоғары сіңу жылдамдығы тұзданудың алдын алу кезінде азоттың жеткілікті мөлшерін қамтамасыз етудің функционалды стратегиясы болып табылады. Сондықтан оны биофильтр ретінде рециркуляциялық жүйелерге біріктіру азот қосылыстарының көп мөлшерімен суды зарарсыздандыру мәселесін шеше алады. Тұзды топырақтарда өсу қабілетінің арқасында тұз күкіртінің бірқатар оң қасиеттері бар. Галофиттер қазіргі уақытта солеростан тоқсанға жуық биологиялық белсенді заттар шығарылды. Осылайша, шолуда негізінен Арал теңізі жағалауының басым бөлігінде оның табиғи таралуына байланысты Қазақстандағы теңіз аквапоникасына интеграциялау үшін солеросты (Salicornia) пайдалану мүмкіндігі ұсынылған. Түйінді сөздер: солерос, теңіз аквапоникасы, аквакультура, амоний азоты, рециркуляция.

Г.К. Хамитова 

10.52301/1684-940X-2022-3-50-57

Авторлық бағдарлама аясында оқушылардың зерттеушілік құзыреттілігін қалыптастырудағы мектеп жанындағы аумақтың рөлі

Бұл мақалада оқушылардың зерттеу құзыреттіліктерін қалыптастыру және оларды нақты өмірде қолдану мәселесі қарастырылады. Авторлық бағдарламаның идеясы оқушылардың зерттеу дағдыларын қалыптастыру үшін мектеп жанындағы аумақтың мүмкіндіктерін қалай пайдалану керектігі туралы негізделген. Автор бағдарламаның түсіндірме жазбасының құрылымын ашады, осы бағыт бойынша ғылыми – әдістемелік әдебиеттерге шолу жасайды. Элективті курс сабақтарындағы ұйымдастыру нысандары мен жобалық – зерттеу қызметінің тақырыбына ерекше назар аударады. Мақалада зерттеу құзіреттілігінің қалыптасу деңгейінің динамикасын бақылау әдістері сипатталған. Жарияланымда оқушылардың зерттеушілік құзыреттерінің қалыптасу деңгейін анықтау бойынша бағдарламаны апробациялау нәтижелеріне мұқият және егжей-тегжейлі талдау келтірілген. Мақаланың соңында автор авторлық бағдарламаны іске асыру нәтижелері туралы қорытынды жасады. Түйінді сөздер: зерттеу құзыреттілігі, зерттеу қызметі, экология, экологиялық мәдениет, оқушылардың жас ерекшеліктері, авторлық бағдарлама.

Ш.Е. Сулейменова Н.П. Корогод Е.Ю. Варлакова

10.52301/1684-940X-2022-3-58-63

Оқытудың тиімділігін арттыру құралы ретінде дидактикалық ойындарды сабақта пайдалану

Биологияны оқуға деген ынтаны арттыру әдісі ретінде биология сабақтарында үштілділік элементтері бар Дидактикалық ойындарды қолдану тиімділігін зерттеу қарастырылды. Дидактикалық ойындар балаларды оқыту мен тәрбиелеу мәселелерін шешуге бағытталған. Дидактикалық ойынның негізгі компоненті-бұл ойын әрекетімен байланысты оқу әрекеті. Сабақ барысында оқушылардың мұндай белсенді әрекеті мотивацияны арттырудың тиімді әдісі болып табылады, өйткені ол пәнге деген қызығушылықты дамытады, оқушылардың назарын аударады, бүкіл сынып қатысады, олардың арасында пассивті де, белсенді де балалар бар. Қазіргі заманғы мектепте оқуға үлкен көңіл бөлінеді, өйткені ол оқушылардың пәнге деген ынтасының болуы олардың оқуға, түсінуге және белсенді әрекетке деген ынтасын оятады. Түйінді сөздер: Дидактикалық ойындар, үштілділік, оқу іс-әрекетін ынталандыру, қолдану тиімділігі.