Қазақстанның Биологиялық ғылымдары 2022 №1

Аннотация

Э.Э. Икромов

Э.Ф. Икромов

А.Э. Кучбоев

О.О. Амиров

10.52301/1684-940X-2022-1-8-13

Өзбекстан фаунасына арналған көл бақасынан метацеркарий трематодтарының (Echinostomatidae және Diplostomatidae) жаңа түрлері

Қосмекенділер паразиттердің көптеген түрлерінің айналымында аралық, соңғы және резервуарлық хост ретінде кеңінен қатысады. Жұмыс 2019-2021 жылдары Өзбекстанның Наманган облысының аумағында жиналған қосмекенділерді паразитологиялық зерттеу материалына негізделген. Барлығы көл бақасының 674 данасы ашылды (Pelophylax ridibunda). Метацеркарий трематодының екі түрі сипатталған Echinostoma sp. көл бақасындағы Tylodelphys clavata, алғашқысы Өзбекстан фаунасы үшін тіркелген. T. clavata түрлерінің көптігі индексі (3,8 дана) Echinostoma sp-ге қарағанда жоғары. (2,2 дана). Әр түр үшін жүйелік ұстаным, хосттардың шеңбері, локализация, инвазияның кеңдігі мен қарқындылығы, анықталған орны және сипаттамасы көрсетілген. Бұл ретте, амфибиялардың болып белгіленген аралық иелері үшін екі түрлері трематод. Жоғарыда келтірілген салыстырмалы морфо-анатомиялық талдауларға сәйкес, метацеркариялардың кішірек мөлшері тіршілік ету ортасының экологиялық жағдайымен байланысты деп болжауға болады.

Түйінді сөздер: метацеркарий, Эхиностома, Тилоделфис, көз қуысы, жұлын каналы, Өзбекстан.

 жүктеу 

П.А. Есенбекова

А.Ж. Берденқұлова

Ш.Р. Байназаров

П.Ж. Нағашыбаева

10.52301/1684-940X-2022-1-14-23

Барсакелмес Мемлекеттік ұлттық табиғи қорығының Cimicomorpha I жартылай қаттықанаттыларының алуантүрлілігі

Мақалада авторлардың Барсакелмес мемлекеттік ұлттық табиғи қорығы аумағында 2020-2021 жылдары жүргізген зерттеулерінің нәтижелері берілген. Зерттеу жұмыстары қорық территориясындағы Cimicomorpha инфраотрядының жартылай қаттықанаттылар фаунасына, биологиясына және экологиясына арналған. Барсакелмес мемлекеттік ұлттық табиғи қорығы аймағында жүргізілген зерттеулер нәтижесінде Cimicomorpha I инфраотрядына жататын 4 тұқымдастың 22 түрі анықталды. Олардың ішінде Tingidae тұқымдасынан – 6 түр, Nabidae тұқымдасынан – 5 түр, Anthocoridae тұқымдасынан – 4 түр, Reduviidae тұқымдасынан - 7 түр белгілі болды. Cimicomorpha I инфраотрядының жартылай қаттықанаттылары тіршілік ету ортасына байланысты эвритоп, эпигеобионт, герпетобионт, герпето-хортобионт, хортобионт, тамно-хортобионт, дендробионт болып бөлінеді. Зерттеу аймағындағы Cimicomorpha I инфраотрядының жартылай қаттықанаттылары экологиялық ерекшелігі жағынан ксерофил (9 түр), мезо-ксерофил (4 түр), мезофил (9 түр) болып бөлінеді. Бұл түрлер қоректік байланысы жағынан өсімдікқоректілер (6 түр)мен жыртқыштар (16 түр) болып табылады. Олар жылына беретін ұрпақ санына байланысты моновольтинді (9 түр), бивольтинді (5 түр), жылына 2-3 рет ұрпақ (6 түр) беретін түрлер болып бөлінеді, 2 түрдің ұрпақ саны белгісіз.Cimicomorpha I инфраотрядының жартылай қаттықанаттылары әртүрлі даму сатысында қыстайды. 18 түрдің ересек даралары, 2 түрдің жұмыртқалары, 2 түрдің дернәсілдері қыстайды. Барсакелмес Мемлекеттік ұлттық табиғи қорығындағы Сimicomorpha I инфраотряды жартылай қаттықанаттылары 14 зоогеографиялық таралу аймағына бөлінеді.

Түйінді сөздер: Cimicomorpha, жартылай қаттықанаттылар, Барсакелмес мемлекеттік табиғи қорығы.

 жүктеу

А. К. Таскарин,

А. Б. Калиева,

М. О. Қабдолла,

А. А. Биткеева,

З. М. Сергазинова

 10.52301/1684-940X-2022-1-24-31

«KazEcoProm» ЖШС ҚТҚ полигонында өндіріс және тұтыну қалдықтарының жинақталуын талдау

Бұл мақалада Қазақстанның солтүстік-шығысында, Республиканың индустриялық орталықтарының бірі Павлодар қаласында орналасқан «KazEcoProm» ЖШС қатты тұрмыстық қалдықтар полигонында (бұдан әрі – ҚТҚ) қалдықтардың жинақталуының талдауы ұсынылған. Сонымен қатар, Павлодар облысында қатты тұрмыстық қалдықтарды қалыптастыратын мыңға жуық өнеркәсіптік кәсіпорын жұмыс істейді. Жұмыста өндірістік процесстер мен тіршілік ету процесі нәтижесінде қалыптасатын өндіріс пен тұтыну қалдықтарының ҚТҚ полигонына келіп түсетін көлеміне талдау жүргізілді. Талдау жасауда полигонға түсетін қалдықтардың түрлері: қатты тұрмыстық қалдықтар, құрылыс пен кұл-қоқыс қалдықтарының көлемдері қарастырылды. Сондай-ақ полигонның санитариялық талаптарға сай қызметін іске асыруы сараланды. Жұмыста зертеу нәтижесі бойынша қалдықтардың жинақталуы мен орналастыру жағдайы көрсетілген: 2020 жылғы 1 шілдедегі жағдай бойынша жинақталған қалдық көлемі мен полигонның жобалық қуаты салыстырылып, полигонда 2020-2023 жж. қалыптасатын қалдықтардың жылдық көлемі, олардың сақталу мен сұрыпталу көлемі берілген. Алынған деректер ҚТҚ полигондарында қалдықтарды сақтау мен жинау нормативтері және санитариялық қағидалардың сақталуын айқындау кезінде пайдаланылуы мүмкін.

Түйінді сөздер: ҚТҚ полигоны, қатты тұрмыстық қалдықтар, күл-қоқыс қалдықтары, құрылыс қалдықтары, қалдықтар қалыптасуы, жинақталуы мен орналастырылуы

С.Ж. Кабиева

Д.К. Жекенаева

А.А. Шамхиева

10.52301/1684-940X-2022-1-32-41

Педагогикалық университеттің бірінші курс студенттерінің денсаулық жағдайы

Мақалада педагогикалық университеттің бірінші курс студенттерінің денсаулық жағдайын бағалау нәтижелері ұсынылған. Барлығы 197 студент тексерілді, оның ішінде 18 жастағы 54 ұл және 143 қыз. Антропометриялық көрсеткіштерді зерттеудің жалпы қабылданған стандартты әдістері қолданылды, жалпақтабандылық диагностикасы, сауалнама арқылы әртүрлі аурулардың болуын бағалау жасалды, Ч. Спилбергер мен Ю. Л. Ханин әдістемесінің көмегімен жеке мазасыздық дәрежесін бағалау жүргізілді. Студенттердің антропометриялық көрсеткіштері жас-жыныстық норма шегінде екендігі көрсетілген, айтарлықтай жыныстық айырмашылықтар анықталған жоқ. Алайда, қыздар арасында ұлдармен салыстырғанда салмақ тапшылығы бар адамдардың пайызы жоғары екендігі анықталды. Плантограмманың зерттеу нәтижелерін бағалау жалпақтабандылықтың 1-дәрежесі ұлдардың 24%-ы мен қыздардың 25,2%-ында, ал 2-3-дәрежесі 4% ұлдар мен 5,5% қыздарда бар екені анықталды. Сауалнамаға қатысқан студенттердің 54%-ында денсаулығына байланысты әртүрлі проблемалар бар екендігі анықталды, олардың ішінде әртүрлі факторларға аллергиялық реакциялар басым (28%), көбінесе тұрмыстық химияға (64% ұлдар және 68% қыздар). Жеке мазасыздықты зерттеу нәтижелері жас жігіттермен салыстырғанда қыздарда мазасыздықтың жоғары деңгейі (12 %) болғанын көрсетті.

Түйінді сөздер: педагогикалық университеттің студенттері, физикалық даму, психикалық даму, денсаулық, жеке мазасыздық, жалпақтабандылық, аллергиялық реакциялар.

Т.Е. Жақыпова

Б.А Байдалинова Б.Ж.Баймурзина Б.С. Кенжебаева Ж.А. Шамшатова

10.52301/1684-940X-2022-1-42-46

Биология сабақтарында оқушылардың зерттеу құзыреттіліктерін қалыптастыру

Бұл жұмыста көптеген мұғалімнің алдында кездесетін мәселе, яғни биология сабағында оқушылардың зерттеу құзыреттілігін қалыптастыру туралы баяндалады.Балалар туған шағынан бастап дүниеге деген қызығушылықпен, айналаны біліп,зерттеп, танығысы келеді, бірақ  уақыт өте балалар жасөспірім кезеңіне келгенде сол қызығушылық төмендей бастайды.Жалпы биология пәнінің негізне зерттеу жұмыстары жатады.Зерттеу жұмыстары барысында оқушылардың білімге деген көзқарасы қалыптасады, білімді  баға үшін емес, өзіне қажет ақпарат ретінде және алдында туындаған мәселе шешуші құрал ретінде қарайтын болады. Бұл оларды білім алу үшін алға қарай жетелейді және белсенділігін арттырады.

Зерттеу жұмыстарын ұйымдасырудың ең басты критерийі-оқушының қызығушылығы мен ынтаның болуы.Зерттеу арқылы оқушының потенциалды қабілеті ашылады, дамиды, ізденушілік қасиеті қалыптасады.

Түйінді сөздер: Құзыреттілік, зерттеу, таным, қалыптастыру, білім, біліктілік.