Ә.Х. Марғұлан және қазақ интеллигенциясы

Ә. Марғұлан және қазақ зиялылары

Әлкей Марғұлан ғылымға идеологиялық баспасөз ғалымдарға барынша күш түсірген кезеңде келді. ҚазКСР Халық комиссариатында бір жыл жұмыс істегеннен кейін студенттік жастық шағы — Ленинград қаласына Мемлекеттік материалдық мәдениет тарихы академиясының аспирантурасында оқуға кеткеннен кейін (1920 жылдардың аяғы мен 1930 жылдардың басында Марғұлан Ленинградтың үш жоғары оқу орнында оқып, жан — жақты білім алды).

Арнайы қызметтер тарапынан Әлкей Марғұланға Ленинград өмірінде оның бұрынғы Алаш қозғалысының жетекшілерімен және қатысушыларымен байланысы арқасында қызығушылық танытты. Әр түрлі БАҚ-та Әлкей Марғұланның қазақ зиялыларының алты көрнекті қайраткері: Халел Ғаббасов, Міржақып Дулатов, Ахмет Байтұрсынов, Жүсіпбек Аймауытов, Абдолла Байтасов, Мұхтар Әуезовпен бірге тұрған ескі фотосуреті жарияланды. Олардың көпшілігі большевиктер жеңген «Алаш» партиясына қатысты болды. Көп ұзамай алтауы да қуғын-сүргінге ұшырайды (төртеуі 30-шы жылдары атылады, екеуі түрмеге жабылады).

Ленинградта оқып жүрген кезінде Әлкей Марғұлан «Алашорда» көшбасшыларының бірі Әлихан Бөкейхановпен де тығыз байланыста болды. Соңғысының өмірбаянын зерттеуші Сұлтан-Хан Аққұлы өзінің жарияланымдарының бірінде 20-шы жылдардың екінші жартысында Әлкей Марғұлан Әлихан Бөкейхановтың Мәскеу коммуналдық шаруашылығында жиі қонақтарының қатарында болғанын жазады. Кеңес өкіметі үшін қауіпті қайраткермен мұндай тығыз қарым-қатынас оның таныстарына үлкен қиындық тудыруы мүмкін еді.

Алматыға Әлкей Марғұлан 1938 жылы желтоқсанда оралды. Қуғын-сүргіннің ең қорқынышты кезеңі өткеніне қарамастан, ғылыми зерттеулерге қолайлы жағдайлар туралы сөз болуы мүмкін емес еді.