Қазақстанның Биологиялық ғылымдары 2021 №3

Аннотация

Б.Ж.Баймурзина, Н.Е.Тарасовская, З.М.Хасанова, Л.А.Хасанова

10.52301/1684-940X-2021-3-8-15 

Павлодар облысынның жабайы өсімдіктері қант алмастырғыштар ретінде

Қазақстанның солтүстік өңірлері, оның ішінде Павлодар облысы, жайылмалық, дала және орман ландшафтарын үйлестіретін бай және алуан түрлі табиғатымен ерекшеленеді. Біздің облыста жабайы жоғары өсімдіктердің 500-ден астам түрі өседі, олардың көпшілігін азық ретінде пайдалануға болады. Аймақтық жабайы өсімдіктерді тамақ үшін пайдалану мәселесі әлі толық зерттелмеген.

Өсімдіктер тікелей тамақ көзі ғана емес, сонымен қатар дәстүрлі тағамдарды өңдеудің технологиялық шикізаты ретінде қызмет етеді. Жабайы өсімдіктердің көмегімен көптеген тұрмыстық мәселелерді – үйде де, экспедициялық далада да шешуге болады.

Түйінді сөздер: жабайы өсімдіктер, технология, шикізат, енгізілген өсімдіктер

 Жүктеу 

В.Т. Седалищев

В.А. Однокурцев

10.52301/1684-940X-2021-3-16-27

Якутияның қыстайтын жануарларының экологиялық ерекшеліктері

Экстемальдық қыс мезгілінде экологиялық факторлардың әсерінен қыста ұйықтайтын жануарлар экологиялық және физиологиялық бейімделу механизмдерінің кең спектрін көрсетеді, олар қыстау аяқталғаннан кейін түрлердің қалыпты тіршілік етуін қамтамасыз етеді. Кеміргіштер отрядының үш түрі – қара қалпақ, азиялық ұзын құйрықты гофер, Сібір (азиялық) боршатышқан және жыртқыш отрядтың өкілі - қоңыр аюдың экологиясы мен эндопаразиттермен ластануының өзіндік деректері мен әдеби көздеріне талдау жасалды. Якутия аумағында қыстайтын түрлердің таралуы, көбеюі, тамақтануы, гельминттердің саны, ұйқысы, залдану және ояну уақыты туралы мәліметтер келтірілген. Ұйықтар алдында барлық қыстайтын Жануарлар тамақтануды азайтып, аштыққа жүгінеді. Осы кезеңде олардан сұйық және қатты экскременттер шығарылады және тамақ қалдықтарымен бірге асқазан-ішек жолдарын гельминттер тастап кетеді.

Түйінді сөздер: Якутия, ұзақ ұйқы, жануарлар, температура, гельминттер, бейімделу.

 Жүктеу

 И.М.Абирова, Н.Ж. Елеугалиева, Г.Қ. Жумагалиева, М.Г. Гусманов

10.52301/1684-940X-2021-3-28-35

Түлкінің (Vulpes vulpes)  және қарсақтың (Vulpes corsac) гельминтофаунасы

Адамдар мен үй жануарлары үшін жабайы жануарлардың паразиттері денсаулыққа, тіпті өмірге қауіп төндіруі мүмкін.

Осыған байланысты қауіпті гельминтоздар қоздырғыштарының дамуының айналым жолдарын анықтау, табиғаттағы таралу ошағын табу және осы процестегі жабайы жануарлардың рөлін анықтау маңызды, өйткені бұл мәліметтер антипаразиттарлық шараларды жүргізуге негіз болады.

Ғылым мен тәжірибе үшін жабайы жануарлардың паразиттік ағзаларын зерттеу үлкен маңызға ие. Табиғи биоценоздарда олардың бір буыны паразиттік түрлер болып табылады, олар бір жағынан хост популяциясының санын реттеуге қатысады, екінші жағынан олар хостқа байланысты жаңа түрлердің пайда болуына және таралуына жол бермейді, яғни.биоценоздың гомеостазын қамтамасыз етуге қатысады.

Әр түрлі ағза иесінде паразиттеп, анық және аралық, гельминттер тек осы ағза иесінде ғана емес, сонымен қатар басқа жануарлар түрлерінің сандық көрсеткішін,  аймақта таралуын осы ағза иелерімен трофикалық және басқа да байланыстарын анықтай алады. Жоғарыда баяндалғандай қазіргі уақытта Батыс Қазақстан облысының жабайы жануарлар гельминттерінің фаунасы аз зерттелген, сондықтан бұл проблема өзекті.

Батыс Қазақстан облысындағы түлкі (Vulpes vulpes) және қарсақ  (Vulpes corsac) гельминттерінің түрлік құрамы зерттелді.

Көп жағдайда инвазия ассоциативті түрде тіркелді. Кейбір гельминттер адамдар мен ауылшаруашылық жануарлары арасында ауруларды тудырады.

Зерттеулер нәтижесінде Батыс Қазақстан облысындағы түлкілерге ішек гельминттерінің 6 түрі жұқтырылғаны анықталды, ал екеуінің (Alveococcus multilocularis, Toxocara canis) эпидемиологиялық маңызы бар. Зерттелген қарсақтарды сою барысында гельминттердің 3 түрі табылды.

Түйiнді сөздер: Гельминттер, түлкі, қарсақ, жыртқыш сүтқоректілер, инвазия.

Саякова З.З., Башмакова А.А., Козулина И.Г., Меллатова И.Б.

 10.52301/1684-940X-2021-3-36-45

Атырау облысының батыс бөлігінде Rhipicephalus (Boophilus) annulatus (Say,1821) (Acari, Ixodidae) түрінің табылуы

Иксодтық кенелер протозойды, бактериалды, вирустық және риккетсиоздық ауруларды тасымалдаушы болып табылады. Иксодтық кенелердің фаунасын,экологиясын, биологиясын мен эпидемиологисын сонымен қатар ғылыми тұрғыда зерттеуде маңызы зор. Табиғи климаттық өзгерістер жағдайы, гидрологиялық режим, адамның шаруашылық қызметінің қарқынды дамуы омыртқасыздар фаунасының, соның ішінде кенелердің өзгеруіне алып келеді. Иксодтық кенелер жаңа аумақты игере отырып, адамдар мен жануарлардың арасында таралатын аса қауіпті аурулардың ареалын кеңейтеді. Сондықтан иксодтық кенелердің фаунасын зерттеу, кенелер түрлерінің алуантүрлілігінің өзгеруі, сандық көрсеткішті қадағалау, табиғи ошақта мониторинг жүргізуге маңызды орын алады.

Қазақстаннның батысында жаңа иксодтық кене түрінің бірі Rhipicephalus annulatus табылуы, ол 2019 жылдан бастап, Ресейдің Астрахан облысында іргелес Атырау облысының Құрманғазы аумағында тіркелген және 2020 жылы қайталанып тіркелген.Бұл түрдің табылуы аумақтағы адамдар мен жануарлардың эпидемиологиялық қауіпсіздігін бағалау үшін өте маңызды болып табылады.

Түйінді сөздер: табиғи ошақтар, фауна, иксодид кенелер, векторлар, таралу аймағы, Rhipicephalus annulatus.

К.М. Аубакирова, М.С.Кулатаева, М.Ж. Сатканов, Н.С. Султангереева, З.А. Аликулов

10.52301/1684-940X-2021-3-46-52

Экологиялық таза аквадақылдар өнімін алу биотехнологиясын әзірлеу үшін алғышарттар

Аквапоника-бұл ең жақсы аквакультураларды біріктіретін гибридті тамақ өсіру технологиясы (жасанды су ортасында балық өсіру және гидропоника (Сулы қоректік ортада топырақсыз өсімдіктер өсіру). Бұл толығымен органикалық, өйткені балық өсімдіктер қолданатын табиғи тыңайтқыштар шығарады, бұл экзогендік химиялық заттардың болмауын білдіреді. Аквамәдениет бұрыннан бар. Өркениетті әлемде аквамәдениет қарқынды дамып келе жатқан салалардың бірі болып табылады, ол азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету және кедейлікпен күресу құралы ретінде қарастырылады. Әлем халқын сапалы әрі сау балық және көкөніс өнімдерімен қамтамасыз ету қажеттілігіне байланысты, қазірдің өзінде неғұрлым тез дамып келе жатқан ауыл шаруашылығы-азық-түлік секторларының бірі болып табылатын аквапоника болашақ дамуға үлкен әлеуетке ие.

Түйінді сөздер: аквапоника, молибден, гидробиология, аквабиокультура, молибдоэнзимдер.

В. Т. Айрапетян,

А. Дж. Минасян

10.52301/1684-940X-2021-3-53-60

Арцах фаунасындағы үнді жайралардың экологиясы және таралуы

Арцах фаунасында кеміргіштер отряды туралы, әсіресе осы жануарлардың таралуы, экологиясы және биологиясы туралы нақты түсінік беретін жайралар туралы ақпарат жоқ. Кейбір әдеби дереккөздерде келтірілген деректер үзінді немесе ескірген және толық емес ақпараттар. Осыған байланысты мақалада біз 1999-2020 жылдар аралығында Арцахтың Аскеран, Мартакерт, Карвачар және Кашатаг аудандарының тау бөктері мен таулы аймақтарында жүргізілген зерттеулердің нәтижелерін ұсынамыз.

Жұмыста жайралар санының динамикасы, өзгерістері және олардың себептері, осы жануарлардың тіршілік ету ортасы және олардың ұяларының таралуы, ұялардағы ылғалдылық пен температура талқыланады. Олардың күнделікті және маусымдық белсенділігінің түрлеріне, климаттық жағдайлар мен температураға тәуелділігіне ерекше назар аударылады. Мақалада жайралардың көбею уақыты, аймаққа тәуелділік, азық құрамы және жыл мезгіліне байланысты олардың өзгеруі көрсетілген.

Түйінді сөздер: Үнді жайралар, экология, таралу, молшылық, күнделікті белсенділік, климаттың тік аймақтығы, диета.