Қазақстанның Биологиялық ғылымдары 2021 №2

Аннотация

К.К.Айтлесов, К.М.Аубакирова, З.А.Аликулов

10.52301/1684-940X-2021-2-8-17

Мыс иондарының бидай (Triticum aestivum l.) Өсімдігінің  өсуі мен пролиннің құрамына әсері

Мақалада ауыр металл мыстың бидайдың (Triticum aestirum L.)Ақмола 2 сорты тұқымдарының өнгіштігі мен өсу көрсеткіштеріне әсерін зерттеу нәтижелері келтірілген. Зерттеу зертханалық жағдайда жүргізілді. Мыс көзі ретінде CuSO₄ тұзының 50 мкМ, 100 мкМ, 150 мкМ және 300 мкМ концентрациялары алынды. Тұқымдар біркелкі өну үшін алын ала натрий молибдаты ерітіндісінде (75 мМ Na₂MoO₄*2H₂O) праймингтелді. Праймингтелген және праймингтелмеген тұқымдардың аталған мыс концентрацияларда өсуі  мен дамуының кейбір физиологиялық көрсеткіштеріне әсері нәтижелеріне талқылау жүргізілді.  Ауыр металдың тұздарына праймингтелген тұқымдардың өну көрсетікіші праймингтелмеген тұқымдарға қарағанда жоғары болып отыр.

Мыс металының тұздарынан туындаған стресске жауап ретінде өсімдіктер протекторлық функцияны орындайтын жапырақтар мен тамырлардағы пролиннің едәуір мөлшерін жинақтауға жауап беретіні көрсетілген.

Алынған нәтижелер бидай өсімдігінің мыс ауыр металының әсеріне молибдатпен праймингтелген тұқымдардың төзімділігін көрсетеді.

Түйінді сөздер: мыстың әсері, тұқымдарды алын ала праймингтеу, тұқымдардың өнуі, пролин, төзімділік.

.

 Жүктеу 

А.М. Касымханов

10.52301/1684-940X-2021-2-18-27

Шығыс Қазақстан облысының жергілікті маңызы бар су айдындарының физикалық-географиялық сипаттамасы мен ихтиофаунасы

Мақалада Шығыс Қазақстан облысының жергілікті маңызы бар су айдындарында 2020 жылы жүргізілген ғылыми-зерттеу жұмыстарының нәтижелері ұсынылады. Шығыс Қазақстан облысының жергілікті маңызы бар Күршім ауданындағы Сарыөлең, Арасан және Батырханкөл көлдері; Тарбағатай ауданындағы Қандысу өзеніндегі су қойма; Ұлан ауданындағы Ұлан  өзеніндегі №2 мен №3 су қоймалары; Семей қаласы қалалық әкімшілігі аумағындағы Алимба көлі; Бесқарағай ауданындағы Долонское көлдерінде ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізілді. Зерттелген су айдындарына физикалық-географиялық сипаттама беріледі. Жалпы қолданыстағы ихтиологиялық әдістердің көмегімен олардың ихтиофаунасының түрлік құрамы анықталады. Сондай-ақ, кәсіпшілік маңызы бар балық түрлерінің жасы, ұзындығы, салмағы, саны, Фультон бойынша қонымдылық коэффициенті мен жыныстық арақатынасы бойынша биологиялық талдау жүргізіледі. Жалпы зерттеу жұмыстарының нәтижесі бойынша қорытынды жасалады.

Түйінді сөздер: ихтиофауна, популяция, көл, суқойма, ихтиология, биологиялық талдау, су айдындары.

 Жүктеу

Ж.Р.Кабдолов, К.М.Турсунханов, А.М.  Касымханов, И.В.Притыкин, Г.К.Кабдолова

 10.52301/1684-940X-2021-2-28-52

Павлодар облысы, Ақсу ауданының жергілікті маңызы бар кейбір су айдындарының ихтиофаунасы

2020 жылы Павлодар облысы, Ақсу ауданының жергілікті маңызы бар жеті су айдынында ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізілді. Бұл Комендант көлі, Красное көлі, Лесное көлі, Топалевое көлі, қара Мурза көлі, Балтажар көлі және Қарасу өзені. Бұл су қоймаларында Ихтиологиялық құрамы зерттелді, шортан (Esox lucius L., 1758), күміс тұқы (C. gibelio (Bloch, 1782)), алтын тұқы (Carassius carassius (L., 1758)), ротан (Perccottus glenii Dybowski), тенч (Tinca tinca (L., 1758)), алабұға (алабұға) сияқты балық түрлері табылды. perca fluviatilis L. ,1758), раушан (Rutilus rutilus (L., 1758)), сазан (Cyprinus carpio L.,1758) және табан (Abramis brama (L., 1758)). Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына енгізілген, сондай-ақ сирек кездесетін немесе жойылып бара жатқан балық түрлерін біз зерттеген су қоймаларының ғылыми-зерттеу аулауларында байқамадық.

Түйінді сөздер: ихтиофауна, көл, канал, аудан, су қоймасы.

В.Т. Айрапетян

 10.52301/1684-940X-2021-2-53-59

«Качагакаберд» ұлттық паркінің әртүрлі бөліктеріндегі тас сусарлардың (Martes foina Erxleben, 1777) күнделікті белсенділігі

Жұмыста 2002-2020 жылдардағы Арцахтың Мартакерт, Аскеран, Шаумян және Кашатаг аудандарының аумақтарындағы "Качагакаберд" ұлттық паркінің тас сусарлардың белсенділігінің ерекшеліктері көрсетілген. Біз жүргізген бақылаулар ішінде бұл аумақта айтарлықтай ауытқулар жоқ екенін көрсетті. Алайда ауытқулар күннің әртүрлі уақыттарында және жылдың әртүрлі уақыттарында тіркеледі. Зерттеулер көрсеткендей, тас сусарлар көбінесе ымырт пен түнде белсенді болады; дегенмен, олар таңертең және күндіз белсенді бола алады. Көктемде күндізгі уақытта белсенділік байқалады, бұл жануарлардың көктемгі жұптасуымен және қыста, біздің ойымызша, түнгі аязға байланысты төмен белсенділіктің орнын толтырумен байланысты. Бұл жануарлардың тіршілік әрекетінің табиғатындағы өзгерістер ірі Жыртқыштарға, климаттық және антропогендік факторларға байланысты. Бақылау нәтижесінде жазда кезінде температура +33 - +35oC және қыста -15 - -22oC температурада олардың белсенділігі жоғалады. Жазда олар температурада жиі кездеседі +23 - +25°C, ал қыста -8 - -130°C төмен емес температурада. Сусардың өмірлік белсенділігіне әсер ететін факторлардың бірі - кейде экономикалық қызметтің стресстері олардың жойылуына әкеледі.

Түйінді сөздер: "Качагакаберд" ұлттық паркі, аумағы, тас сусары, популяциясы, белсенділігі, климат.

Е.С. Габдуллин, Д.Х. Абраева

10.52301/1684-940X-2021-2-60-71

Павлодар облысы Ақсу ауданының бірнеше су қоймалары гидробионттарының таксономиялық құрамын талдау

Павлодар облысында балық шаруашылығы су айдындарының ауқымды қоры бар. Зерттеу объектілері: Павлодар облысы, Ақсу ауданының жергілікті маңызы бар су айдындарының гидробионттардың және гидробиоценоздары. 6 су қоймасы тексерілді: Мулдак көлі, Карасевое көлі, Подкова көлі, Курекен көлі, Матен көлі және Жолпак тармағы. 10% формалинде тіркелген зоопланктонның 12 сынамасы және 96% спиртте тіркелген макрозообентостың 12 сынамасы жиналды. Жиналған материалдарды талдағаннан кейін зоопланктоннан 9 таксаның, үш негізгі топтың (Rotifera, Copepoda, Cladocera) өкілдері зерттелген су қоймаларында табылды. Макрозообентос бойынша диптера личинкалары, моллюскалар, сүліктер, Кадди личинкалары, майшабақ личинкалары, айдаһар личинкалары, жартылай қанатты топтардың түрлері табылды. Орташа алғанда, су қоймалары С.П. Китаев шкаласы бойынша орташа трофикалық резервуарға сәйкес келеді. Түйінді сөздер: Макрозообентос, көл, зоопланктон, жемшөп базасы, тоған.

 10.52301/1684-940X-2021-2-72-82

 Мультимедиа құралдарын биология сабағында қолдану

Мақала биология сабағында мультимедиялық презентацияларды қолдану мүмкіндігіне арналған. Мультимедиялық презентациялар болашақ педагогикалық технологиялар болып табылатын заманауи оқыту құралдары ретінде қарастырылады. Оқытудың заманауи техникалық құралдары бола отырып, олар биология сабақтарында көрнекіліктің тиімділігін арттыруға және биологиялық білімді сапалы игеруге ықпал етеді. Мақалада биологияны оқытудың мультимедиялық құралдарының маңызы, биологиядағы электронды оқу басылымдарының түрлері қысқаша сипатталған. Биология мұғалімінің сабақтарында және сыныптан тыс жұмыстарында мультимедиялық құралдармен жұмыс істеу механизмдерін көрсету. Биологияны оқытуда мультимедиялық құралдарды қолдану мәселесі бойынша педагогикалық эксперименттің нәтижелері жинақталған. Мультимедиялық құралдарды оқытуда қолдану өте перспективалы, өйткені мультимедиа оқу процесінде ақпаратты берудің барлық арналарын пайдалануға, сонымен қатар жадтың барлық түрлерін мүмкіндігінше қосуға мүмкіндік береді. Биология мұғалімінің сабағында және сабақтан тыс іс-әрекетінде мультимедиялық құралдармен жұмыс істеу механизмдері көрсетілген. Биологияны оқытуда мультимедиялық құралдарды қолдану мәселесі бойынша педагогикалық эксперименттің нәтижелері жинақталған. Биология сабағында мультимедиа құралдарын қолданудың әдістемелік ерекшеліктері сипатталған.

Түйін сөздер: мультимедиялық презентациялар, оқытудың тиімділігі, оқыту сапасын арттыру, жаңалығы, биология әдістемесі.